Алкогольді емес майлыбасу ауруы немесе жай «майлы бауыр» - бауырдың кең таралған ауруларының бірі.¹

Осы бауыр ауруымен халықтың 40 пайызы зардап шегеді.¹

БАЕМА ағымы стеатоздың (май басу немесе инфильтрация), стеатогепатит пен бауыр циррозының дамуымен қоса жүреді. Алайда, бауыр ауруының басқа түрлерімен белгілі бір ұқсастығының болуына қарамастан, бұл ауытқушылықтың өзіндік ерекшелігі бар, соның негізінде осы диагноз қойылады. Бұл емделушінің анамнезінде бауырға уытты әсер ететін алкагольді тұтыну дозаларының болмауы. Осы ретте БАЕМА диагнозы қойылған емделушілердің көпшілігі метаболизм сидромымен ауырады.⁷

Бауырды зақымдайтын майлы аурудың алғашқы және екінші түрі ажыратылады, және бұл емге, кейде аурудың нәтижесіне әсер ететін елеулі айырмашылық. Алкогольді емес алғашқы бауыр дистрофиясы инсулинге төзімділік пен қандағы инсулин мөлшерінің жоғарылауы аясында дамиды.⁷

Екінші БАЕМА бауырды зақымдайтын факторлардың немесе аурулардың әсер етуімен байланысты. Бұл уыттар, дәрілік препараттар, асқазан-ішек жолдарының және гепатобилиарлы жүйенің кейбір аурулары болуы мүмкін.^{1, 5, 7}

Қазіргі таңда бауырдың алкогольді емес майлы ауруының қалай дамитыны туралы нақты мәліметтер жоқ. Оның дамуына және қалыптасуына көптеген факторлар түрткі болатыны ғана белгілі. Олардың ішінде мыналарды атап өтуге болады:

1. Гормональді бейіннің, әсіресе, май алмасуға қатысатын гормондардың өзгеруі.
2. Ішектің шектен тыс бактериалды тұқымдану синдромымен ішек флорасының бұзылуы, нәтижесінде тиісінше иммундық процестер дамып, қабынуды күшейтеді.
3. Тұқым қуалаушылық.
4. Генетикалық себептер.

Екінші бауырдың алкогольді емес майлы ауруының дамуына келесілер алып келуі мүмкін:

1. Бауырға уытты әсер. Бұл кейбір дәрілік заттарды қабылдау, ағзаға химиялық заттардың, соның ішінде ауыр металдардың, ауыл шаруашылық препараттардың енуі.
2. Дене салмағының үлкен қарқынмен азаюы, бұл метаболизмдік процестердің бұзылуына алып келеді.
3. Ішекке шұғыл араласу салдарынан туындаған мальабсорбция синдромы.
4. Ұзақ уақыт бойы ас қорыту жолдарынан тыс (вена ішілік) қоректенуде болу.
5. Сіңірудің бұзылуымен бірге болатын асқазан-ішек жолдарының созылмалы аурулары (созылмалы панкреатит, өзіне тән емес жаралы колит).
6. Вебер-Крисчен мен Коновалов-Вильсон аурулары^{1, 7}

Өзінің дамуында осы бауыр ауруы бірнеше даму сатысынан өтеді.¹

Бірінші стеатоз немесе бауырдың майлы инфильтрациясы пайда болады ¹. Ол үшін шамадан тыс майдың келуі немесе олардың шығу жылдамдығының төмендеуінен^{5, 7} пайда болатын бауыр жасушаларының майлы дистрофиясы тән³.

Сосын стеагепатит қалыптасады – бұл май басумен бірге жүретін бауыр қабынуы. ¹ Ол 4 пайыздан артық емес науқастарда дамып,1 бауырда қабыну өзгерістерімен бірге жүреді.^{2, 7}

Алкогольді емес аурудың шырқау шегінің соңғы сатысы бауырдың толық зақымдауымен, бауыр жасушаларының дәнекер тінмен алмасуымен және кейінгі бауыр циррозының дамуымен сипатталады.³

Жалпы, АЕМА кезіндегі бауыр зақымдауы көп жерде оның алкогольді майлы ауру кезінде зақымдануымен ұқсас.⁴

БАЕМА себептері

Алкогольді генезден тыс бауырдың майлы ауруының себептер тізімінде келесілер бар: артық дене массасы, 2-типті қант диабеті, майлар мөлшерінің жалпы нормадан ауытқи артуы (холестерин мен триглицеридтер).⁵ Алдында айтып өткендей, аурудың дамуы бауырға уытты дәрілік заттармен, ұзақ уақытты ас-ішек жолдарынан тыс тамақтанумен, құрамы бойынша үйлестірілмеген майлы қоректі зат пен көмірсулармен шақырылуы мүмкін.⁵

БАЕМА-ны дер уақытында анықтау үшін бауырдың осы патологиясымен ассоциаланған деп саналатын аурулары бар емделушілерге скрининг өткізуге кеңес беріледі:

• — Артық (шамадан тыс) салмақ;
• — семіру;
• — 2-типті қан диабеті;
• — дислипидемия;
• — метаболизмдік синдромы.

Сонымен қатар келесідей аурулар мен жағдайлар кезінде БАЕМА-ның болуына тексерілуге кеңес беріледі:

• — ПКАБС — поликистозды аналық бездердің синдромы;
• — гипотиреоз;
• — Түнгі апноэ синдромы;
• — аналық без жеткіліксіздігімен байланысты жыныс гормондары деңгейінің төмендеуі;
• — гипофиз жұмысының бұзылуы, әсіресе гипопитуитаризм кезінде;
• — алынып тасталған өт қабы мен ұйқы безі;
• — D гиповитаминозы;
• — тамоксифенмен емдеу.⁷

Ауру симптомдары

БАЕМА клиникалық белгілері көптеген жағдайларда елеусіз қалады² немесе науқастар оларға мән бермейді.¹ Сол уақытта, шаршағыштық, босаңсу, ауырлық немесе оң қабырға асты немесе бауыр кескіні айналасындағы ауыру БАЕМА туралы сигнал береді.¹ Сарғаю, тері қышымасы, жүрек айну, қыжыл – одан да қорқынышты симптомдар.¹ Көбінесе олар алкогольді емес ауру (ереже бойынша, стеатогепатит сатысында) алысқа жетіп қалған кезде пайда болады.

Аурудың диагностикасы

Аурудың диагностикасы БАЕМА диагнозын қою үшін бауырдың ультрадыбыстық зерттеуі (немесе компьютерлі диагностика) мен қанның биохимиялық талдауы қажет.² осы патологиямен шардап шегетін көптеген науқастарда (50 — 75% жағдайларда)¹ УДЗ кезінде бауырдың ұлғаюы анықталады. Кейбіреулерінде (25% жағдайларда) көкбауырдың ұлғаюы мүмкін.² Қызметтік сынамаға келетін болсақ, сілтілі фосфатаза¹, гамма-глутамилтранспептидаза и аминотрансферазалар жоғары болуы мүмкін.² Бұл ретте АЛТ АСТ-ға қарағанда жоғары.² Сонымен қатар, бауыр жұмысының көрсеткіштері – билирубин, холестерин мен триглицеридтер қалыпты шектен тыс болуы мүмкін.¹

Кейбір жағдайларда БАЕМА диагностикасы қосымша зерттеулерді қажет етеді.² Ауру қандай сатыда екенін анықтау және реактивті және вирусты гепатиттер мен бауырдың симптоматикасымен ұқсас басқа аурулардың ықтималдығын жою үшін биосынама қажет болып қалуы мүмкін.^{5, 7}

БАЕМА емдеу

БАЕМА емдеу қалыпты физикалық жүктемелер, диета мен дәрілік емді тұспалдайды.¹ Спортпен шұғылдану мен тамақты шектеу, ең алдымен, семірумен зардап шегетін адамдарға кажет.² Егер олар салмағын 5 — 10%-ға азайта алса, олардың жағдайы едәуір жақсарады: АЛТ, АСТ көрсеткіштері төмендейді, ал ең бастысы – ауру кері кетеді.¹ Сонымен қатар салмақтың кенет түсуі ауру ағымына теріс әсер етіп, бауыр жасушаларының фиброзы мен некрозымен бірге жүретін жіті кезеңіне алып келуі мүмкін.^{1, 7}

Диета тек толық адамдарға ғана керек емес. Осы диагноз барлық науқастардың ұстауын талап етеді. Оларға жоғары ақуыздар мен дәрумендері бар, малдан алынатын майларды шектеу мен міндетті түрде бауырдың май инфильрациясын болдырмайтын өнімдері бар №5 диета кеңес беріледі.5 Соңғыларға қарақұмық, бидай, сұлы жармасы мен ірімшікті жатқызады.5

БАЕМА ассоциацияланған ауруларды анықтаған кезде, оларды емдеуде түрлі құралдар мен тәсілдер көмекке келеді: дәрілік ем, оталық ем, физиотерапевтикалық тәсілдер, диета мен дозаланған физикалық жаттығулар.

Бүгінгі таңда БАЕМА өзіне тән дәрілік емі жоқ, ал осы бауыр ауруына көрсетілетін дәрілік препараттар, негізінде, оның даму факторларына әсер етеді. Ем тіндердің инсулинге сезімталдығын түзету үшін препараттарды, антиуытты заттарды, дәрумендерді қоса алады. Ерекше роль бауыр жасушаларын зақымдайтын факторлардан қорғау, жасушалы қайта қалпына келу үдерісін ынталандыру мақсатында қабылданатын гепатопротекторға берілген.⁷

Гепатопротекторларды бауырдың майлы ауруы кезінде қабылдау

Осы патологияны емдеуде ең танымал және тиімді құралдардың бірі болып эссенциальді фосфолипидтер танылады.³ Эссенциальді фосфолипидтер бауыр жасушасының қабығын қайта қалпына келтіріп, дәнекер тіндердің дамуына бөгет болады.² Одан басқа, эссенциальді фосфолипидтер аурудың алғаш себебіне әсер ете, бауырдағы липидтер алмасуын қалыптандыруға мүмкіндік туғызады³. Эссенциаьді фосфолипидтер биохимиялық көрсеткіштерді, науқастың жалпы хал-жағдайын жақсартып, ауырлық, оң қабырға астындағы жайсыздық, тәбеттің төмендеуі секілді симптомдарды азайтады. Дәрілік заттар бауырдың қорғайтын және тасымалдау қызметін жақсартып, оның жасушаларына тотықтандыратын күйзеліске қарсы тұруға көмектеседі.

Неалкогольная жировая болезнь или просто «жирная печень» — одно из самых распространенных заболеваний печени.¹

Данным заболеванием печени страдает до 40 процентов населения¹.

Течение НАЖБП сопровождается развитием стеатоза (жирового перерождения или инфильтрации), стеатогепатита и цирроза печени. Однако, несмотря на определенное сходство с другими заболеваниями печени, у этой патологии имеется отличительная особенность, на основании которой и ставится этот диагноз. Это отсутствие в анамнезе пациента употребления алкоголя в дозах, которые оказывают токсическое влияние на печень. При этом большинство пациентов с диагностированной НАЖБП страдают метаболическим синдромом.⁷

Различают первичную и вторичную форму жировой болезни, поражающей печень, и это существенная разница, влияющая на лечение, а иногда и исход болезни. Неалкогольная первичная дистрофия печени развивается на фоне инсулинорезистентности и повышения уровня инсулина в крови.⁷

Вторичная НАЖБП связана с воздействием факторов или заболеваний, повреждающих печень. Это могут быть токсины, лекарственные препараты, некоторые заболевания желудочно-кишечного тракта и гепатобилиарной системы.^{1, 5, 7}

На сегодняшний день нет точных сведений о том, как же развивается неалкогольная жировая болезнь печени. Известно только, что толчком к ее развитию и формированию становятся множество факторов. Среди них можно отметить:

1. Изменение гормонального профиля, особенно гормонов, участвующих в жировом обмене.
2. Нарушение кишечной флоры с синдромом избыточного бактериального обсеменения кишечника, вследствие чего развиваются соответствующие иммунные процессы и воспаление.
3. Наследственность.
4. Генетические причины.

К развитию вторичной неалкогольной жировой болезни печени могут приводить:

1. Токсические воздействия на печень. Это прием некоторых лекарственных препаратов; попадание в организм химических веществ, в том числе тяжелых металлов, сельскохозяйственных препаратов.
2. Уменьшение массы тела слишком большими темпами, что приводит к нарушению метаболических процессов.
3. Синдром мальабсорбции, возникший вследствие оперативного вмешательства на кишечнике.
4. Длительное нахождение на парентеральном (внутривенном) питании.
5. Хронические заболевания желудочно-кишечного тракта, сопровождающиеся нарушением всасывания (хронический панкреатит, неспецифический язвенный колит).
6. Болезни Вебера-Кричсена и Коновалова-Вильсона^{1, 7}

В своем развитии данная болезнь печени проходит несколько стадий развития.¹

Сначала появляется стеатоз или жировая инфильтрация печени.¹ Для него характерна жировая дистрофия клеток печени,³ возникающая из-за избыточного поступления жиров или снижения скорости их выведения.^{5, 7}

Затем формируется стеатогепатит — это уже воспаление печени в сочетании с жировым перерождением.¹ Он развивается не более чем у 4 процентов больных,¹ и сопровождается воспалительными изменениями в печени.^{2, 7}

Последняя стадия прогрессирования неалкогольной болезни характеризуется тотальным поражением печени, замещением печеночных клеток соединительной тканью и последующим развитием цирроза печени.³

В целом, поражение печени при НАЖБ во многом схоже с ее повреждением во время алкогольной жировой болезни.⁴

Причины НАЖБП

В списке причин жировой болезни печени вне алкогольного генеза фигурируют: избыточная масса тела, сахарный диабет 2 типа, аномально повышенный уровень жиров (холестерина и триглицеридов).⁵ как указано ранее, развитие заболевания может быть вызвано гепатотоксичными препаратами, длительным парентеральным питанием, не сбалансированным по содержанию жировых нутриентов и углеводов.⁵

Для своевременного выявления НАЖБП рекомендуется проведение скрининга пациентам с заболеваниями, которые считаются ассоциированными с данной патологией печени:

• — Лишний (избыточный) вес;
• — ожирение;
• — сахарный диабет II типа;
• — дислипидемия;
• — метаболический синдром.

Рекомендуется также провериться на предмет наличие НАЖБП при следующих заболеваниях и состояниях:

• — СПКЯ — синдроме поликистозных яичников;
• — гипотиреозе;
• — синдроме ночного апноэ;
• — снижении уровня половых гормонов, связанном с недостаточностью яичек;
• — нарушениях работы гипофиза, особенно при гипопитуитаризме;
• — удаленном желчном пузыре или поджелудочной железе;
• — гиповитаминозе D;
• — лечение тамоксифеном.⁷

Симптомы заболевания

Клинические признаки НАЖБП в большинстве случаев оказываются незамеченными² или же больные не придают им значения.¹ Между тем, усталость, вялость, тяжесть или боль в правом подреберье или в области проекции печени могут сигнализировать о НАЖБП.¹ Желтуха, кожный зуд, тошнота, изжога — еще более тревожные симптомы.¹ Нередко они возникают, когда неалкогольная болезнь (как правило, на стадии стеатогепатита) зашла уже слишком далеко.^{1, 7}

Диагностика заболевания

Для постановки диагноза НАЖБП необходимо ультразвуковое исследование печени (или компьютерная томография) и биохимический анализ крови.² У большинства больных, страдающих данной патологией (в 50 — 75% случаев)¹ во время УЗИ выявляется увеличение печени.⁵ У некоторых (в 25% случаев) возможно увеличение селезенки.² Что касается функциональных проб, могут быть повышены щелочная фосфатаза,¹ гамма- глутамилтранспептидаза и аминотрансферазы.² При этом АЛТ, как правило, выше, чем АСТ.² Также за пределами нормы могут находиться показатели работы печени — билирубина, холестерина и триглицеридов.¹

В некоторых случаях диагностика НАЖБП требует дополнительных исследований.² Для того чтобы установить, на какой стадии находится заболевание и исключить вероятность реактивного или вирусного гепатитов и других схожих по симптоматике болезней печени, может понадобиться биопсия.^{5, 7}

Лечение НАЖБП

Лечение НАБЖП подразумевает умеренные физические нагрузки, диету и медикаментозную терапию.¹ Занятия спортом и ограничения в пище, прежде всего, необходимы для людей, страдающих ожирением.² Если им удается снизить вес на 5 — 10%, их состояние заметно улучшается: снижаются показатели АЛТ, АСТ, а самое главное — болезнь регрессирует.¹ В то же время резкая потеря веса может сказаться на течении болезни отрицательно и привести к острой стадии, сопровождающейся фиброзом и некрозом клеток печени.^{1, 7}

Диета нужна не только полным людям. Данный диагноз требует ее соблюдения от всех больных.⁵ Им рекомендуется диета №5 с повышенным содержанием белков и витаминов, ограничением жиров животного происхождения и обязательным содержанием продуктов, способных предотвратить жировую инфильтрацию печени.⁵ К последним относят гречневую, пшеничную, овсяную крупы и творог.⁵

При выявлении заболеваний, ассоциированных с НАЖБП, проводится их лечение с помощью различных средств и методов: лекарственная терапия, хирургическое лечение, физиотерапевтические методы, диета и дозированные физические нагрузки.

Специфической лекарственной терапии НАЖБП на сегодняшний день нет, а лекарственные препараты, назначаемые при этом заболевании печени, в основном влияют на факторы ее развития. Терапия может включать препараты для коррекции чувствительности тканей к инсулину, антитоксические средства, витамины. Особая роль отводится гепатопротекторам, цель приема которых — защита клеток печени от повреждающих факторов, стимуляция процессов клеточного восстановления. ⁷

Использование гепатопротекторов при жировой болезни печени

Одними из самых популярных и эффективных средств лечения данной патологии печени считаются эссенциальные фосфолипиды.³ Эссенциальные фосфолипиды восстанавливают оболочки клеток печени и ⁶ препятствуют развитию соединительной ткани.² Кроме этого, эссенциальные фосфолипиды способствуют нормализации обмена липидов в печени³,тем самым влияя на первопричину болезни. Эссенциальные фосфолипиды улучшают биохимические показатели, общее самочувствие больных, уменьшают такие симптомы как тяжесть, дискомфорт в правом подреберье, снижение аппетита. Препараты улучшают защитную и транспортную функцию печени, помогают ее клеткам противостоять окислительному стрессу.