Майлы гепатоз – бұл бауыр жасушаларында майдың жиналуымен сипатталатын бауырдың жағдайы. Оны стеатоз (май бездерінің дерті) немесе майлы дистрофия деп атайды. Кейбір жағдайларда жеке ауру, аурудың кезеңі (мысалы, бауырдың алкогольді емес майлы ауруы - БАЕМА) немесе басқа аурулардың құрамындағы синдром деп саналады.

Майлы гепатоздың тәжірибеде жеке түсінігі биопсияны(микроскоп арқылы тіндерді кесу талдауы) енгізгеннен кейін пайда болды. Диагноз май мөлшері құрғақ затқа қайта есептеу кезінде мүшеде оның салмағының оныншы бөлігін асқан жағдайда қойылады.

Майлы гепатоздың дәрежелері

Стеатоздың келесідей дәрежелері ажыратылады¹:

0 – майдың ұсақ тамшылары жеке жасушаларда (гепатоциттерде) анықталады;

1 дәрежесі – қалыпты семіздік ошақтары (ірі және орта тамшылар);

2 дәрежесі – әртүрлі мөлшердегі май тамшылары жасушалардың ішінде қалыптасады, бірақ процесс кілегей-диффузды болады;

3 дәреже – май қыртыстары мен бауырдан тыс жасушалардың пайда болуы.

Бауыр жасушаларында майдың жиналуы неге әкелуі мүмкін?

Егер стеатозға қабыну қосылса, фиброз бен цирроздың ықтимал қалыптасуымен стеатогепатит деп аталатын БАЕМА-ның келесі кезеңі дамиды. Ол алкогольді де, және алкогольді емес те болуы мүмкін.

Қазіргі таңда БАЕМА – бұл жиілік пен маңыздылықтан мүше трансплантациясына үшінші көрсетілім болып табылады². Одан басқа, оның бар болуы дүние жүзіндегі өлімнің жиі себебінің бірі жүрек-қантамыр ауруларының пайда болу қаупіне көрсетеді. Сондықтан осы аурудың бірінші кезеңінде де салдарлықпен қарау қажет.

Майлы гепатоздың себептері

Пайда болу себептеріне байланысты майлы гепатоз бен алғашқы және екінші стеатогепатит деп бөлінеді.

Бастапқы стеатоз келесідей факторлар болған кезде пайда болады:

• - артық дене салмағы мен семіздік;
• - инсулинге сезімталдықтың бұзылуы, глюкоза деңгейінің жоғарылауы және 2-типті қант диабеті;
• - қандағы триглицеридтер мен холестерин мөлшерінің ұлғаюынан пайда болатын липид (май) алмасуының бұзылуы;
• - метаболикалық синдромның болуы, ол кезде майлы гепатоз оның бауыр көрінісі деп санайды.

Екінші майлы гепатоз келесілер нәтижесінде дамиды:

• - бауырға уытты әсері бар дәрілік заттарды қабылдау, олардың ішінде-глюкокортикоидтар мен эстрогендер гормондары, ісікке қарсы дәрілер, қабынуға қарсы жеке дәрілер, тетрациклин және басқалар;
• - ішектің және ұйқы безінің созылмалы аурулары, сондай-ақ тамақпен бірге түсетін майлардың сіңуі мен ыдырауы бұзылатын хирургиялық араласулар;
• - аштық, тез арықтау және теңдестірілмеген тамақтану;
• - бауыр функциясының, көмірсу және липидтік алмасуының бұзылуы бар кейбір жүйелік аурулар (Коновалов-Вильсон ауруы³, липодистрофия);
• - олипидтер алмасуының бұзылуына себеп болатын нақты бір генетикалық мутациялар.

Алкогольді емес майлы аурудың алкогольді майлы аурудан маңызды ерекшелігі аурудың алкогольді күнделікті қабылдауымен байланысы болып табылады. Ерлер үшін этанолдың шекті дозасы тәулігіне 30 г (аптасына 210 г), ал әйелдер үшін тәулігіне 20 г (аптасына 140 г) анықталған⁴.

Майлы гепатоздың симптомдары

Стеатозбен әйелдер ер адамдарға қарағанда 2 есе жиі ауырады¹. Жасы 40-60 жас. Бұл негізінде ағзада зат алмасуға әсер ететін гормондық өзгерістермен байланысты.

Аурудың білінуінің ішінде ең тұрақты симптомы - бауырдың ұлғаюы болып табылады, оң жақ қабырға астындағы ауырлық және аз ауырсыну түрінде жағымсыз сезім болуы мүмкін. Бұл кезде ауру сыздап ауырады. Кейде жүрек айну, сирек құсу немесе ішек қызметінің бұзылуы байқалады.

Бірінші кезекте астеникалық синдром шығады. Емделушілер әлсіздік, ұйқышылдық, дағдылы жұмысты орындау кезінде тез шаршағыштық секілді симптомдарға шағымданады.

Майлы гепатоздың негізгі диагностикалық белгілері қосымша зертханалық және аспаптық зерттеулер кезінде анықталады. УДЗ-де мүшенiң бірқалыпты ұлғаюы, майлы қосындылар анықталады. Стеатоздың эхобелгілеріне эхогенділіктің ұлғаюы, «жарық» деп аталатын бауыр, анық емес тамырлы сурет жатады. Компьютерлі және магнитті-резонансты томография кезінде азаятын тіндердің рентгенологиялық тығыздығы, және майдың сандық мазмұны (ошақтық немесе қосынды) бағаланады.

Гепатоздың эхобелгілері жеткілікті анық болғанымен, ең нақты диагноз тек пункциялық биопсия көмегімен қойылады.

Зертханалық зерттеулердің де маңызы бар. Әдетте май дистрофиясы бар емделушілерде глюкоза, триглицерид, қандаға холетерин мөлшері жоғары, бауыр ферменттерінің көрсеткіштері – АЛТ, АСТ – орташа артқан (2-4 есе³). Қабынудың дамуы кезінде олардың жоғарылауы едәуір болады, өттің іркілу белгісі қосылады.

Майлы гепатозды емдеу

Егер диагноздер кезінде қойылса және ауру майлы гепатоз сатыларында қалып қойса, онда гепатоциттердегі майдың жиналуынан толық құтылуға мүмкіндік бар.

Бауырдың майлы ауруын емдеу оның дамуына әкелетін факторларды түзетуден басталады. Бірінші кезекте бұл артық салмақ пен алмасу бұзушылықтары. Диета және дұрыс теңдестірілген тамақтану жақсы нәтиже береді. Тамақпен майлардың және қарапайым көмірсулардың келуін шектеу, рационның жалпы калориялығын тәулігіне 500-1000 калорияға төмендету ұсынылады, бұл аптасына жарты килограмм салмақ жоғалтуға әкеледі. Диетаға қайнатылған немесе пісірілген түрдегі көкөністердің, жармалардың, майсыз қышқыл сүт өнімдерінің жеткілікті мөлшерін қосу міндетті.⁶

Дұрыс тамақтанумен үйлесімде бірқалыпты физикалық жүктемелер пайдалы болады. Күніне 30-40 минут жүруден бастауға болады, біртіндеп күш және аэробтық жаттығуларды қосуға болады.

Салмақтың 7-10%-ға төмендеуі - стеатоздан құтылудың нақты мүмкіндігі.

Егер бұл алкогольді майлы ауру болса, онда спиртті қолдануды шектеу қажет.

Дәрі-дәрмекпен емдеу үшін келесілер қолданылады:

• - гепатопротекторлар, мысалы, эссенциальді фосфолипидтер⁵ – бірнеше қызметті бірден атқаратын тиімді препараттар: липидтер мен көмірсулардың алмасуын жақсарту, бауыр жасушаларының қалпына келуі, еркін радикалдардың және еркін май қышқылдарының тотығу өнімдерінің уытты әсерлерін азайту, дәнекер тіннің (фиброздың) қалыптасуының алдын алу.
• - антиоксиданттар – Е, С дәрумені.
• - 2-типті қант диабетін және басқа ілеспелі ауруларды түзетуге арналған дәрі-дәрмектер.

Емнің мақсаты: БАЕМА-ның келесі, одан да ауыр сатысыларына жол бермеу және тұрмыс сапасын жақсарту.

Жировой гепатоз – это состояние печени, которое характеризуется накоплением жира в печеночных клетках. Его еще называют стеатоз или жировая дистрофия. В некоторых случаях считается отдельным заболеванием, стадией болезни (например, при неалкогольной жировой болезни печени – НАЖБП) или синдромом в составе других заболеваний.

Отдельное понятие жирового гепатоза появилось в практику после внедрения биопсии (анализа среза тканей под микроскопом). Диагноз ставится в том случае, если содержание жира в органе превышает десятую часть ее массы в пересчете на сухое вещество.

Степени жирового гепатоза

Различают такие степени стеатоза¹:

0 – мелкие капельки жира обнаруживаются в отдельных клетках (гепатоцитах);

1 степень – очаги умеренного ожирения (капли крупные и средние);

2 степень – капли жира разных размеров все еще формируются внутри клеток, но процесс становится сливным – диффузным;

3 степень – появление жировых отложений и вне печеночных клеток.

Чем грозит отложение жира в печеночных клетках?

Если к стеатозу присоединяется воспаление, то развивается следующая стадия НАЖБП, которая называется стеатогепатит с возможным формированием фиброза и цирроза. Он может быть как алкогольный, так и неалкогольный.

На сегодняшний день НАЖБП – это третье по частоте и важности показание к трансплантации органа². Кроме того, ее наличие прямо указывает на риск развития сердечно-сосудистых заболеваний, одной из самых частых причин смерти во всем мире. Поэтому даже к первой стадии этого недуга стоит отнестись со всей серьезностью.

Причины жирового гепатоза

В зависимости от причин возникновения выделяют жировой гепатоз и стеатогепатит первичный и вторичный.

Первичный стеатоз возникает при наличии таких факторов:

• - избыточная масса тела и ожирение;
• - нарушение чувствительности к инсулину, повышение уровня глюкозы и сахарный диабет 2 типа;
• - нарушение липидного (жирового) обмена, которое проявляется увеличением содержания триглицеридов и холестерина в крови;
• - наличие метаболического синдрома, тогда жировой гепатоз считают его печеночным проявлением.

Вторичный жировой гепатоз развивается в результате:

• - приема лекарственных препаратов с токсическим влиянием на печень, среди них – гормоны глюкортикоиды и эстрогены, противоопухолевые средства, отдельные противовоспалительные, тетрациклин и другие;
• - хронических болезней кишечника и поджелудочной железы, а также хирургических вмешательств, при которых нарушается всасывание и расщепление жиров, поступающих с пищей;
• - голодания, стремительного похудения и несбалансированного питания;
• - некоторых системных заболеваний с нарушением печеночных функций, углеводного и липидного обменов (болезнь Коновалова-Вильсона3, липодистрофия);
• - определенных генетических мутаций, которые становятся причиной нарушения обмена липидов. Важным отличием неалкогольной жировой болезни от алкогольной является связь заболевания с ежедневным приемом алкоголя.

Для мужчин определена критическая доза этанола в 30 г/сутки (210 г в неделю), а для женщин – 20 г/сутки (140 г в неделю)⁴.

Симптомы жирового гепатоза

Стеатозом женщины страдают примерно в 2 раза чаще, чем мужчины¹. Возраст 40-60 лет. Это связано в основном с гормональными изменениями, которые влияют на обмен веществ в организме.

Из проявлений болезни наиболее постоянным симптомом оказывается увеличение печени, возможны неприятные ощущения в правом подреберье в виде тяжести и небольшой болезненности. Боль при этом тупая, ноющая. Иногда наблюдаются тошнота, реже рвота или нарушения работы кишечника.

На первый план выходит астенический синдром. Пациенты жалуются на такие симптомы, как общая слабость, сонливость, быстрая утомляемость при выполнении привычной работы.

Основные диагностические признаки жирового гепатоза обнаруживают во время дополнительных лабораторных и инструментальных исследований.

На УЗИ определяется равномерное увеличение органа, жировые включения. К эхопризнакам стеатоза относится³ увеличение эхогенности, так называемая «яркая» печень, нечеткий сосудистый рисунок. Во время компьютерной и магнитно-резонансной томографии оценивают рентгенологическую плотность тканей, которая снижается, и количественное содержание жира (очаговое или диффузное).

Хотя эхопризнаки гепатоза достаточно четкие, наиболее точный диагноз устанавливается только с помощью пункционной биопсии. Лабораторные исследования также имеют значение. Обычно у пациентов с жировой дистрофией повышен уровень глюкозы, триглицеридов, холестерина в крови, умеренно (в 2-4 раза³) увеличены показатели печеночных ферментов – АЛТ, АСТ. При развитии воспаления их повышение более значительное, присоединяются признаки застоя желчи.

Лечение жирового гепатоза

Если диагноз поставлен вовремя и болезнь застали на стадии жирового гепатоза, то еще есть все шансы полностью избавиться от скоплений жира в гепатоцитах.

Лечение жировой болезни печени всегда начинается с коррекции тех факторов, которые привели к ее развитию. В первую очередь это лишний вес и обменные нарушения. Диета и правильное сбалансированное питание дают хороший результат. Рекомендуется ограничение поступления жиров и простых углеводов с пищей, снижение общего калорийности рациона на 500-1000 калорий в сутки, что приводит к потере веса порядка полкилограмма в неделю. Обязательно включение в диету достаточного количества овощей в отварном или запеченном виде, круп, нежирных кисломолочных продуктов.₆

Полезными в сочетании с правильным питанием будут умеренные физические нагрузки. Можно начинать с ходьбы по 30-40 минут в день, постепенно подключать силовые и аэробные упражнения.

Снижение веса на 7-10% - это реальная возможность избавиться от стеатоза.

Если речь идет об алкогольной жировой болезни, то исключается употребление спиртного. Для медикаментозного лечения используют:

• - гепатопротекторы, например, эссенциальные фосфолипиды⁵ – эффективные препараты, которые выполняют сразу несколько функций: улучшение обмена липидов и углеводов, восстановление печеночных клеток, уменьшение токсического действия свободных радикалов и продуктов окисления свободных жирных кислот, профилактика формирования соединительной ткани (фиброза).
• - антиоксиданты – витамин Е, С.
• - медикаменты для коррекции сахарного диабета 2 типа и других сопутствующих заболеваний.

Цель терапии: не допустить развития следующих, более тяжелых стадий НАЖБП и улучшить качество жизни.